Duygu Nedir? Duygularımı Nasıl Kontrol Ederim?

Duygu Nedir? duygu ne demek?

Duygu anlamı; bir hisse bağlı oluşan, psikolojik ve fizyolojik boyutları olan bir süreçtir. Duygular harekete geçmemiz için bizi uyarırlar. Biz karar verirken, öğrenirken, diğer insanları anlamaya çalışırken, koşullarımızı ve ilişkilerimizi değerlendirirken ve nihayetinde harekete geçerken bize rehberlik ederler.

Bu yazımızda duyguların neler olduğunu ve onları nasıl düzenleyebileceğimiz üzerinde konuşacağız.

“Bazen sevinirim, Sevinmek nedense hep yedi yaşında.”

/Ahlar Ağacı, Didem Madak

Duygular Ne İşe Yararlar?

• Kimi zaman bizim için ıstıraba dönüşen duygularımız, aslında en sadık yol arkadaşlarımızdır. Onlar, karşılanmamış ihtiyaçlarımızı fark eder ve çeşitli yollarla bize aktarırlar.
• Yakın ilişkiler kurduğumuz insanlarla, duygularımızı uygun yollarla paylaşmak, ilişkiden aldığımız doyumu pekiştirir.
• Duygular öğrenmemize yardımcı olurlar. Yaşayarak öğrendiğimiz birçok bilgi, hafızamızda kalıcı yer edinir.
• Bize kendimizle ilgili bilgi verirler. Nelerden hoşlandığımızı ve hoşlanmadığımızı fark etmemizi sağlarlar.
• Empati kurarak diğer insanların neler hissettiğini ve deneyimlediğini anlamamıza, onlara destek vermemize yardımcı olurlar.
• İçinde bulunduğumuz durumları, olayları ve ilişkileri değerlendirmemizi sağlarlar.

Duyguların Beyindeki İşleyişi

Duygular, beynin çeşitli bölgelerinde karmaşık bir şekilde işlenir ve bu işlem, duygusal deneyimlerin nasıl oluştuğunu, düzenlendiğini ve ifade edildiğini anlamamıza yardımcı olur. Beyindeki duygusal işleyiş, hem biyolojik hem de psikolojik faktörlerin etkileşimiyle şekillenir. İşte duyguların beyindeki işleyişinin ana hatları:

1. Duyguların Beyindeki Temel Bölgeleri

1. Amigdala
   • Duygusal İşleme: Amigdala, duygusal tepkilerin oluşumunda ve işlenmesinde kritik bir rol oynar. Özellikle korku ve öfke gibi temel duyguların algılanması ve yanıtlanmasında etkilidir.
   • Duygusal Bellek: Amigdala, duygusal anıların bellekte saklanmasında önemli bir rol oynar. Kişi, geçmişteki duygusal deneyimlere dayalı olarak benzer durumlara karşı tepkilerini düzenler.
2. Prefrontal Korteks
   • Duygusal Düzenleme: Prefrontal korteks, duygusal tepkilerin düzenlenmesi ve kontrol edilmesinde kritik bir rol oynar. Bu bölge, duygusal yanıtları değerlendirme ve uygun tepkileri planlama sürecinde yer alır.
   • Karar Verme: Prefrontal korteks, duygusal bilgiye dayalı karar verme süreçlerinde etkilidir. Bu, hem mantıklı hem de duygusal yönleri dikkate alarak karar vermeyi sağlar.
3. Hipokampus
   • Bellek ve Öğrenme: Hipokampus, duygusal anıların ve deneyimlerin öğrenilmesi ve saklanmasında rol oynar. Duygusal olaylar, hipokampus aracılığıyla bellekte depolanır ve gelecekteki duygusal yanıtları etkiler.
   • Duygusal Bellek: Hipokampus, geçmişteki duygusal deneyimlerin hatırlanmasına ve bu bilgilerin yeni durumlarla ilişkilendirilmesine yardımcı olur.
4. Serebral Korteks
   • Duygusal Bilinç: Serebral korteks, duyguların bilinçli olarak algılanması ve yorumlanmasında önemli bir rol oynar. Duygusal durumların farkındalığı ve duygusal deneyimlerin anlamlandırılması bu bölgede gerçekleşir.
5. Serebellum
   • Koordinasyon ve Duygusal Yanıt: Serebellum, motor koordinasyon ve dengeyi sağlamakla birlikte, duygusal yanıtların düzenlenmesinde de rol oynar. Bu bölge, duygusal tepkilerin fiziksel yanıtlarla entegrasyonuna yardımcı olabilir.

2. Duyguların Beyindeki İşleyiş Süreci

1. Algılama ve Tanıma
   • Çevresel Uyarılar: Duygusal tepkiler, çevresel uyarılar (örneğin, tehditler, ödüller) tarafından tetiklenir. Bu uyarılar, beyin tarafından algılanır ve duygusal işlemleme süreci başlar.
   • Amigdala Aktivasyonu: Amigdala, algılanan uyarıya hızlı bir şekilde yanıt verir ve duygusal tepkiyi başlatır. Bu, özellikle acil durumlarda hızlı bir yanıt mekanizması sağlar.
2. Duygusal Değerlendirme ve Tepki
   • Prefrontal Korteks: Amigdala tarafından başlatılan duygusal tepkiler, prefrontal korteks tarafından değerlendirilir. Bu bölge, duygusal yanıtların uygun olup olmadığını analiz eder ve düzenler.
   • Duygusal Düzenleme: Prefrontal korteks, duygusal tepkilerin kontrol edilmesi ve yönetilmesinde etkili bir rol oynar. Kişi, bu süreçte duygusal yanıtlarını modüle edebilir ve duruma uygun şekilde tepki verebilir.
3. Bellek ve Öğrenme
   • Hipokampus: Duygusal deneyimler, hipokampus aracılığıyla bellekte saklanır ve gelecekteki duygusal tepkileri şekillendirir. Bu süreç, duygusal öğrenme ve anıların işlenmesi ile ilişkilidir.
   • Duygusal Bellek: Geçmişteki duygusal olayların hatırlanması, hipokampus ve amigdala arasındaki etkileşimlerle gerçekleşir. Bu, benzer durumlarla karşılaşıldığında duygusal yanıtların tetiklenmesini sağlar.
4. Farkındalık ve Anlamlandırma
   • Serebral Korteks: Serebral korteks, duyguların bilinçli olarak algılanması ve yorumlanmasında kritik bir rol oynar. Duygusal deneyimlerin anlamlandırılması ve bilinçli farkındalık bu bölgede gerçekleşir.
   • Duygusal Bilinç: Kişi, duygusal durumlarının farkında olarak bu durumları değerlendirir ve anlamlandırır. Bu süreç, hem duygusal hem de bilişsel düzeyde gerçekleşir.

3. Duygusal İşleyişin Beyindeki Etkileri

1. Duygusal Bellek ve Davranış
   • Bellek İle İlişki: Duygusal anılar, gelecekteki duygusal tepkileri etkiler. Güçlü duygusal deneyimler, bellekte kalıcı izler bırakabilir ve benzer durumlarla karşılaşıldığında duygusal yanıtları etkileyebilir.
   • Davranışsal Tepkiler: Duygusal işleyiş, davranışsal tepkilerin şekillenmesinde önemli bir rol oynar. Duygular, kişinin davranışlarını, kararlarını ve sosyal etkileşimlerini etkileyebilir.
2. Duygusal Düzenleme ve Psikolojik Sağlık
   • Duygusal Düzenleme: Beyindeki duygusal işleyiş, duygusal düzenleme stratejilerini belirler. Yeterli duygusal düzenleme, psikolojik sağlık ve iyilik hali üzerinde olumlu etkiler yaratabilir.
   • Psikolojik Sorunlar: Duygusal işleyişteki bozukluklar, anksiyete, depresyon ve diğer psikolojik sorunlarla ilişkilidir. Beyindeki duygusal işleyişin anormal çalışması, ruhsal sağlık problemlerine yol açabilir.

4. Duygusal Bozukluklar ve Beyin İşleyişi

1. Anksiyete ve Depresyon
   • Amigdala Aktivitesi: Anksiyete ve depresyon gibi psikolojik bozukluklarda, amigdala aktivitesindeki anormallikler gözlemlenebilir. Bu, duygusal tepki ve işlemlemede bozulmalara neden olabilir.
   • Prefrontal Korteks: Duygusal düzenleme süreçlerinde prefrontal korteksin işlevselliği, anksiyete ve depresyon gibi durumlarda etkilenebilir. Duygusal yanıtların kontrolü ve yönetimi zorlaşabilir.
2. Travma ve PTSD
   • Duygusal Bellek: Travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) gibi durumlarda, duygusal bellek ve işlemleme süreçleri bozulabilir. Travmatik anıların yeniden yaşanması ve işlenmesi, hipokampus ve amigdala arasındaki etkileşimlerle ilişkilidir.

Yedi Temel Duygu Nedir?

Yüzlerce duygu vardır; fakat araştırmacılar yedi temel duygudan bahsederler. Çünkü duyguları kategorize etmek, onları tanımlamakta ve anlamlandırmakta bize kolaylık sağlar. Kalan duyguların da bu yedi temel duygudan türediği düşünülmektedir. Yedi temel duyguyu şu şekilde sıralayabiliriz:

• Öfke: Duygusal ve fiziksel varlığımıza, bütünlüğümüze ve onurumuza yönelik herhangi bir tehdit durumunda oluşur. Düzenlenmesi durumunda sağlıklı bir güç sağlar.
• Korku: Bir tehdit karşısında “savaş, kaç, don” tepkilerinden birini vermemizi sağlayarak duygusal ve fiziksel olarak hayatta kalmamızı sağlar.
• Tiksinti: Duygusal veya fiziksel açıdan zehirli olabilecek durumlardan, nesnelerden uzak durmamız için bizi uyarır.
• Şaşkınlık: Beklenmedik durum ve olaylar karşısında dikkatimizi düzenler.
• Utanç: Standartlara uymadığımızda karşılaşabileceğimiz tehlikelerden dolayı bizi uyarır.
• Üzüntü: Kayıp yaşamamız hâlinde bizi yavaşlatır ve gücümüzü korumamızı sağlar.
• Sevinç: Yaşama ve denemeye devam etmemiz için motivasyon sağlar

Duygu Türleri Nelerdir?

Duyguları dışavurum tarzlarımıza göre dört başlık altında inceleyebiliriz:

1. Uyumlu Birincil Duygular: Duyguya neden olan durum ortadan kalktığında hemen kaybolan duygulardır. İhlâl durumunda öfke, tehdit durumunda korku, kayıp durumunda üzüntü gibi insanın bir uyarana yanıt olarak ortaya koyduğu ilk hislerdir. Varlığımız ve sağlığımız açısından anlamları açıktır.
2. Uyumsuz Birincil Duygular: Olumsuz yaşantılarımız sonucunda öğrendiğimiz sağlıksız duygularımızdır. Bireyler genellikle bu duygulara takılıp kaldıklarını düşünürler. Duyguya neden olan durum ortadan kalksa dahi varlıklarını sürdürürler.
3. İkincil Duygular: Duyguya tepki olarak ortaya çıkan duygulardır. Ağladığı zaman ayıplanacağını düşünen bir erkek, üzüntüsünü veya korkusunu öfke ile ifade edebilir. Üzüntüye duyulan öfkenin görüldüğü bu durumda öfke, ikincil duygudur.
4. Araçsal (Manipülatif)  Duygular: Kişinin, diğer insanların davranışlarını yönetmek için gösterdiği duygulardır. Timsah gözyaşları, bu duruma oldukça uygun bir örnektir. Araçsal duygular zamanla, yaşamda genel bir tavra dönüşebilir. Hissedilmekten ziyade, sergilenen duygulardır.

Duyguları Neden Düzenlememiz Gerekir?

“Herkes kızabilir, bu kolaydır; ancak doğru insana, doğru ölçüde, doğru zamanda, doğru nedenle ve doğru şekilde kızmak… İşte bu kolay değildir.”

Nikomakus Etiği, Aristotales

Beynin, duygusal reaksiyonlardan sorumlu bölgesi amigdaladır ve amigdala için dünya ya siyah ya da beyazdır. Tehlikenin büyüklüğü, uzaklığı, gerçekliği onun için önemli değildir; o yalnızca bizi güvende tutmak ister. Amigdala için; patronumuzun bize kaş çatması ile aç bir aslanın üzerimize koşması arasında bir fark yoktur.

Stresli bir çocuğun parmak emmesi, karanlıktan korkan birinin ıslık çalması, yakınını kaybetmiş bir insanın ağlaması, kaygılanan bir kişinin duygularını güvendiği biriyle paylaşması,  duygu regülasyonuna verilebilecek çeşitli örneklerdir.

Duygularımızı düzenlerken kimi zaman yardıma ihtiyaç duyabiliriz. Bağlanma figürlerimiz (ebeveyn, eş vs.) bu süreçte bize yardımcı olabilir. Zorlandığımızı veya baş edemediğimizi düşündüğümüz durumlarda da profesyonel destek alabiliriz.

Duygular Nasıl Düzenlenir?

• Fark Et ve Kabul Et

Bilinmesi gereken ilk şey, duygumuzu düzenlememiz ve dönüştürmemiz için onu deneyimlememiz gerektiğidir. Acımızdan kaçarak acımızı yok edemeyiz. Yaşadığımız duygusal deneyimi, olduğu hâliyle ve  yargılamadan kabul etmek oldukça önemlidir.

• Duyguyu Bedeninde Bul ve Ona İsim Ver

Duygularımız, varlıklarını vücudumuzda da gösterirler. Örneğin öfkeyi yüzümüzde, korkuyu midemizde, neşeyi göğsümüzde hissedebiliriz. Hangi duygunuzu, vücudunuzun hangi bölgesinde hissettiğinizi tespit etmek, duygularınızı tanımanız ve adlandırmanız için faydalı olacaktır.

• Şöyle Bir Rahatla…

Duygularımız, düşüncelerimiz üzerinde etki sahibidir. Öfkeli olduğumuz bir anda, aslında öyle düşünmememize rağmen karşımızdaki insana kırıcı sözler söyleyebiliriz. Yahut başarmakla ilgili yoğun bir kaygı duyduğunuzda, normalde güvendiğiniz potansiyeliniz ve emekleriniz hakkında şüpheye düştüğünüz günleri…

Meditasyon yapmak, yürüyüş yapmak, duygu günlüğü tutmak, güvendiğimiz insanlarla iletişim kurmak gibi yöntemler, yaşadığımız duygunun yoğunluğunu azaltarak en uygun yolu seçmemize yardımcı olabilir.

• Şimdi Değerlendirme Vakti!

Duygularımız, çok kıymetli rehberlerimizdir; fakat onları, düşünen beynimizin süzgecinden geçirmediğimizde tehlikeli hâl alabilirler.

Hissettiğimiz duygunun, karşılaştığımız durum veya olayla uyumlu olup olmadığını değerlendirmek iyi olabilir.

Duygumuzun türünü belirlemek; hem vereceğimiz yanıt, hem de kendimizle ilgili alacağımız bilgiler için kıymetlidir.

Yazar: Zeynep UYUMAZER

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR Romantik İlişkiler, Romantik İlişkilerin Püf Noktaları, Özgüven Eksikliği Nasıl Giderilir?

-ANKARA PSİKOLOG- -MOXO DİKKAT TESTİ- -ANKARA PSİKOLOG- -İLETİŞİM- -BDT EĞİTİMİ-