Sosyal Biliş Nedir?

Sosyal Biliş, insanların kendi ve sosyal dünya ile ilgili düşünme şekilleri; yargı ve kararlara varırken sosyal bilgileri seçme, yorumlama, anımsama ve kullanma biçimleri. 

Sosyal Biliş

Otomatik Pilot: Düşük Eforlu Düşünme

Otomatik düşünme: bilinçdışı, kasıtsız, istemsiz ve çabasız eforsuz düşünme.

  • Otomatik düşünme önceki deneyimlerimiz ile bağlantı kurarak yeni durumları anlamamıza yardım eder. 
  • İnsanlar sosyal dünya ile ilgili bilgilerimizi düzenleyen ve şemalar olarak adlandırılan zihinsel yapılardan yararlanırlar. 

Şemalar: bir nesne ya da düşünce hakkında zihinde oluşturulan düzenli bilgiler bütündür. Şemalar, insanların sosyal dünya ile ilgili bilgilerini temalar ya da konular çevresinde düzenlemek için kullandıkları ve fark ettikleri, üzerine düşündükleri ve anımsadıkları bilgileri etkileyen zihinsel yapılardır.

Sosyal Biliş Süreci

Sosyal biliş süreci, bireylerin sosyal çevreleriyle olan etkileşimlerini, bu etkileşimlerden nasıl bilgi edindiklerini ve bu bilgileri nasıl işleyip değerlendirdiklerini anlamak için kritik bir öneme sahiptir. Bu süreç, birkaç aşamadan oluşur:

1. Algılama

Sosyal biliş sürecinin ilk aşaması algılamadır. Bireyler, çevrelerinden gelen sosyal sinyalleri (örneğin, başkalarının davranışları, yüz ifadeleri, beden dilleri) algılar ve bu bilgileri yorumlamaya başlarlar. Algılama süreci, bireyin önceki deneyimlerine, beklentilerine ve inançlarına bağlı olarak şekillenir. Örneğin, bir kişinin gülümsemesi, algılayan kişi tarafından olumlu bir sosyal sinyal olarak değerlendirilebilirken, başka bir birey için bu sinyal farklı bir anlam taşıyabilir.

2. Yargılama

Algılama aşamasından sonra, bireyler sosyal durumları değerlendirme ve yargılama sürecine geçerler. Bu aşamada, bireyler sosyal bilgiler üzerinde düşünür, çıkarımlar yapar ve kararlar alırlar. Örneğin, bir birey, bir grup insanın bir etkinlikte nasıl davrandığını gözlemleyerek bu gruba yönelik bir yargıya varabilir. Yargılama süreci, önceden edinilen bilgilerle harmanlanarak daha karmaşık düşüncelere yol açabilir. Bu, bireyin sosyal gruplar hakkında kalıpyargılar geliştirmesine neden olabilir.

3. Bilgi İşleme

Sosyal biliş sürecinin üçüncü aşaması bilgi işlemeyle ilgilidir. Bu aşamada, bireyler algıladıkları ve yargıladıkları sosyal bilgileri analiz eder ve bunları kendi bilgi sistemlerine entegre ederler. Bu süreç, sosyal bellek ve bilgi yapılandırması gibi kavramları içerir. Bilgiler, bireyin geçmiş deneyimlerine ve sosyal bağlamına göre kategorize edilir. Örneğin, bireyler bir kişinin özelliklerini, davranışlarını ve tutumlarını belirli bir çerçevede bir araya getirerek bir sosyal profil oluşturabilirler.

4. Karar Verme

Sosyal biliş sürecinin dördüncü aşaması, karar verme aşamasıdır. Bireyler, sosyal bilgileri ve yargılarını kullanarak çeşitli sosyal durumlarla ilgili kararlar alırlar. Bu aşamada, bireylerin inançları, değerleri ve hedefleri de önemli bir rol oynar. Karar verme, bir sosyal durumun nasıl ele alınacağına dair stratejiler geliştirmeyi de içerir. Örneğin, bir birey yeni tanıştığı bir kişiyle nasıl iletişim kuracağına karar verirken, o kişinin davranışlarından ve sosyal sinyallerinden faydalanır.

5. Davranış

Son aşama, sosyal biliş sürecinin sonuçlandığı ve bireyin belirli bir sosyal bağlamda nasıl davranacağını belirlediği aşamadır. Bu davranışlar, bireyin sosyal biliş sürecinde elde ettiği bilgiler ve yargılara dayanır. Bireyler, çevrelerinden gelen sosyal geri bildirimlere göre davranışlarını uyarlayabilirler. Örneğin, bir kişinin, karşısındaki kişinin olumlu tepkilerine göre daha açık ve samimi davranması, sosyal biliş sürecinin bir sonucudur.

Sosyal Bilişin Psikolojik Temelleri

Sosyal biliş, bireylerin sosyal dünyayı anlamak, başkalarını değerlendirmek ve sosyal etkileşimlerde bulunmak için kullandıkları bilişsel süreçleri ifade eder. Bu süreçler, insanların sosyal bilgi işleme, tutum geliştirme, empati kurma ve sosyal davranışları anlamada önemli bir rol oynar. Sosyal bilişin psikolojik temelleri, bu süreçleri etkileyen bilişsel, duygusal ve sosyal faktörleri inceler. İşte psikolojik temeller:

1. Sosyal Bilgi İşleme

  1. Algı ve Dikkat
    • Sosyal Algı: Sosyal biliş, başkalarının davranışlarını ve niyetlerini anlamak için sosyal algıyı kullanır. Sosyal algı, kişinin başkalarının yüz ifadelerini, beden dilini ve sosyal ipuçlarını anlamasını içerir.
    • Dikkat Seçimi: Sosyal biliş, sosyal bilgiyi işlemek için dikkatli seçme ve filtreleme becerilerini içerir. Bireyler, sosyal etkileşimlerde belirli bilgileri öne çıkarabilir veya göz ardı edebilir.
  2. Bellek ve Bilgi Depolama
    • Sosyal Bellek: Bireylerin sosyal deneyimlerini ve bilgilerini depolama ve hatırlama becerisi sosyal bilişin önemli bir parçasıdır. Sosyal bellekte, sosyal olaylar, kişiler ve ilişkilerle ilgili bilgilerin nasıl saklandığı ve geri çağrıldığı rol oynar.
    • Şemalar ve Şemalar: Sosyal biliş, sosyal bilgileri düzenlemek için şemalar kullanır. Şemalar, bireylerin sosyal dünyayı anlamasını ve yeni bilgileri mevcut şemalara entegre etmesini sağlar.

2. Tutum ve İnançlar

  1. Sosyal Tutumlar
    • Tutum Oluşumu: Sosyal biliş, bireylerin başkaları ve sosyal olaylara yönelik tutumlar geliştirmesine yardımcı olur. Tutumlar, bireylerin sosyal çevrelerini nasıl değerlendirdiğini ve bu değerlendirmelere dayalı olarak nasıl davranacağını belirler.
    • Tutumların Güçlendirilmesi: Tutumlar, sosyal deneyimlerle şekillenir ve güçlenir. Bireylerin sosyal etkileşimleri ve gözlemleri, tutumlarının nasıl değiştiğini etkileyebilir.
  2. Sosyal İnançlar ve Önyargılar
    • Sosyal İnançlar: Sosyal biliş, bireylerin başkaları hakkında sahip oldukları inançları ve bu inançların sosyal davranışları nasıl etkilediğini inceler. Sosyal inançlar, bireylerin başkalarına karşı tutumlarını ve davranışlarını belirleyebilir.
    • Önyargılar ve Stereotipler: Sosyal biliş, önyargılar ve stereotiplerin oluşumunu ve etkilerini anlamaya yardımcı olur. Önyargılar, bireylerin başkalarını belirli gruplara dayalı olarak değerlendirmesi anlamına gelir ve sosyal etkileşimlerde adaletsizliği artırabilir.

3. Empati ve Duygusal Anlayış

  1. Empati Becerileri
    • Empatik Algı: Sosyal biliş, başkalarının duygusal durumlarını ve hislerini anlama becerisini içerir. Empati, bireylerin başkalarının bakış açılarını anlamalarına ve uygun duygusal tepkiler vermelerine yardımcı olur.
    • Empati ve Sosyal İlişkiler: Empatik beceriler, sağlıklı sosyal ilişkiler kurma ve sürdürme konusunda kritik öneme sahiptir. Empati, başkalarına destek olma ve ilişkileri güçlendirme yeteneğini artırır.
  2. Duygusal Zeka
    • Duygusal Anlayış: Sosyal biliş, duygusal zekayı ve duygusal bilgiyi anlamayı içerir. Duygusal zeka, bireylerin kendi duygularını ve başkalarının duygularını anlama ve yönetme becerilerini kapsar.
    • Duygusal Yönetim: Duygusal zekanın bir parçası olarak, bireyler sosyal etkileşimlerde uygun duygusal tepkiler vermeyi öğrenirler.

4. Sosyal Etkileşim ve Davranış

  1. Sosyal Karar Verme
    • Karar Verme Süreçleri: Sosyal biliş, bireylerin sosyal etkileşimlerde nasıl karar verdiğini anlamak için karar verme süreçlerini inceler. Bu süreçler, sosyal bilgi ve deneyimlere dayalı olarak seçim yapmayı içerir.
    • Risk ve Belirsizlik Yönetimi: Sosyal karar verme, risk ve belirsizlik durumlarında nasıl hareket edileceğini belirler. Bireyler, sosyal durumlarda karşılaşabilecekleri riskleri değerlendirir ve buna göre davranır.
  2. Davranışsal Tepkiler
    • Davranışların Oluşumu: Sosyal biliş, bireylerin sosyal etkileşimlerde nasıl davrandığını ve bu davranışların nasıl şekillendiğini inceler. Davranışlar, sosyal bilgilerin işlenmesi ve bireysel tutumların etkisi altında gelişir.
    • Davranışsal Modelleme: Bireyler, sosyal etkileşimlerde başkalarının davranışlarını gözlemleyerek öğrenir ve kendi davranışlarını bu modellere göre düzenleyebilirler.

5. Sosyal Bilişin Gelişimi

  1. Çocukluk ve Ergenlik
    • Sosyal Bilişin Gelişimi: Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde gelişir. Bu dönemlerde çocuklar, sosyal bilgi işleme, empati ve sosyal davranışları anlamada önemli ilerlemeler kaydederler.
    • Sosyal Bilişin Olgunlaşması: Sosyal biliş, bireylerin yaşa ve deneyime bağlı olarak olgunlaşır. Becerilerinin gelişimi, sosyal etkileşimlerin kalitesini ve bireylerin sosyal çevrelerine uyum sağlama yeteneğini etkiler.
  2. Kültürel ve Sosyal Faktörler
    • Kültürel Etkiler: Sosyal biliş, kültürel bağlam ve sosyal normlardan etkilenir. Farklı kültürler, sosyal biliş süreçlerini ve sosyal etkileşimleri çeşitli şekillerde etkileyebilir.
    • Sosyal Çevre: Bireylerin sosyal çevresi, becerilerinin gelişimini ve sosyal etkileşimlerindeki davranışlarını etkileyebilir. Sosyal destek ve etkileşimler, sosyal biliş süreçlerinin şekillenmesinde önemli rol oynar.

Sosyal Biliş Şemalara Neden İhtiyaç Duyarız?

  • Dünyayı anlamlandırmamız, düzenlememiz ve bilgilerimizdeki boşlukları doldurmamız açısından şemaların genellikle çok yararlı olduğunu da unutmamalıyız. 
  • Bir sürekliliğe sahip olmak ve yeni deneyimleri geçmiş şemalara bağlayabilmek insanlar için o denli önemlidir ki bu yeteneğini kaybedenler kendi şemalarını icat etmek zorunda kalır. 

Sosyal Biliş Hangi Şemaları Kullanırız?

Bir karar verirken ya da bir çıkarımda bulunurken en çabuk akla gelen, bellekte en hızlı ulaşılabilir olan bilgilerden yararlanma eğilimindeyizdir.

Kendi Doğrulayan Kehanet: Birisinin bir diğeri hakkındaki beklentilerinin ona karşı davranışlarını etkilemesi ve onun bu beklentilerle tutarlı bir şekilde davranmasına neden olarak beklentilerin doğru çıkmasını sağlaması. 

Sosyal Biliş Zihinsel Süreçler ve Kısayollar

  • Yargıya Varmada Sezgisel Kestirme Yol: İnsanların hızlı ve etkin bir şekilde yargıya varmak için kullandığı zihinsel kısayol.
  • Mevcut Sezgisel Kestirme Yol: Bir yargının akla en kolay gelen düşünceye dayandırıldığı zihinsel karar kıstası. 
  • Temsil Edilebilir Sezgisel Kestirme Yol: İnsanların bir şeyi tipik bir vakaya ne kadar benzer olduğu doğrultusunda sınıflandırıldığı zihinsel bir kısayol.
  • Temel Oran Bilgisi: Popülasyondaki farklı kategorilere ait üyeleri görülme sıklığı ile ilgili bilgi. 

Sosyal Bilişte Kültürel Farklılıklar

  • Herkes dünyayı anlamak için şemaları kullansa da şemaların içeriği yaşadığımız kültürden etkilenir.
  • Kültür düşünme biçimlerinin hepsini değil, bilinçdışı düşünme ya da şemaları kullanma gibi tüm insanlarda gözlemlenen otomatik düşünme biçimlerini etkiler. 

Çözümleyici (Analitik) Düşünme Tarzı

İnsanların çevrelerindeki bağlamı düşünmeden nesnelerin özelliklerine odaklandığı düşünme biçimi. 

Bütünselci Düşünme Tarzı

İnsanların genel bağlama, özellikle de nesneler arasındaki ilişkilere odaklandığı düşünme biçimi. 

Kontrollü Sosyal Biliş: Yüksek Eforlu Düşünme

Kontrollü Sosyal Biliş: Yüksek Eforlu Düşünme

Kontrollü düşünme; bilinçli, kasıtlı, istemli ve çaba harcayarak düşünme. 

Karşı olgusal düşünme, insanların ucundan kaçırdıkları bir negatif olay yaşadıkları zaman gerçek karşıtı akıl yürütme yapması, yani geçmişteki bir olayı tersine çevirmesi ya da geçmişin bir kısmı farklı olmuş olsa neler olabileceğini düşünmesidir. (Olabilecekleri hayal etmek için geçmişin bir yönünü zihinde değiştirmesi.)  

Planlama yanılgısı, geçmişte benzer projeleri zamanında yapmasalar bile insanların bir projeyi ne kadar sürede tamamlayacakları konusunda aşırı iyimser olma eğilimi. (İnsanların kendi yargılarının doğruluğundan çok fazla emin olması.)

Yazar: Aybüke Aydın 

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR Zeigarnik Etkisi Nedir ve Nasıl Keşfedildi? – Şizoid Kişilik Bozukluğu – Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu – Antisosyal Kişilik Bozukluğu

-ANKARA PSİKOLOG- -MOXO DİKKAT TESTİ- -ANKARA PSİKOLOG- -İLETİŞİM- -BDT EĞİTİMİ-